วิชาภาษาไทย

คำนมัสการคุณานุคุณ

คำนมัสการคุณานุคุณ เป็นผลงานการประพันธ์ของพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อยอาจารยางกูร)   มีเนื้อหาว่าด้วยการน้อมรำลึกและสำนึกในคุณงามความดีของพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ บิดามารดา  และครูอาจารย์ โดยมีความมุ่งหมายให้ผู้อ่าน โดยเฉพาะอย่างยิ่งเยาวชนไทย ยึดมั่นในความกตัญญูต่อผู้มีพระคุณ และนำแบบอย่างอันดีงามไปปรับใช้ในชีวิตประจำวันได้อย่างถูกต้องเหมาะสม ๑.      ความเป็นมา คำนมัสการคุณานุคุณที่คัดมาให้ศึกษามีเนื้อหาแบ่งออกเป็น ๕ ตอน แต่ละตอนมีที่มาจากคาถาภาษาบาลี ดังนี้ คำนมัสการพระพุทธคุณ : อะระหัง สัมมาสัมพุทโธ ภะคะวา, พุทธัง ภะคะวันตัง อภิวาเทมิ -                   พระผู้มีพระภาคเจ้า, เป็นพระอรหันต์ดับเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์สิ้นเชิง ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง       คำนมัสการพระธรรมคุณ :สวาก ขาโต ภะคะวะตา ธัมโม, ธัมมังนะมัสสามิ       คำนมัสการพระสังฆคุณ : สุปะฏิปปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ, สังฆัง นะมามิ      คำนมัสการมาตาปิตุคุณ : มารดาทั้งสองเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยคุณอันหาที่สุดมิได้ ข้าพเจ้าขอไหว่เท้าทั้งสองของ มารดาบิดาของข้าพเจ้าด้วยความเคารพอย่างสูง      คำนมัสการพระอาจริยคุณ : ครูอาจารย์ผู้ใหญ่และผู้น้อยทั้งหลายล้วนเป็นผู้มีพระคุณอันประเสริฐยิ่ง   ได้อบรมสั่งสอนให้ศิษย์มีวิชาความรู้ ได้ให้โอวาทตักเตือนด้วยเมตตาธรรม ข้าพเจ้าขอกราบไว้คุณครูอาจารย์เหล่านั้น ด้วยความเคารพ ๒.    ประวัติผู้แต่ง           พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารกูร) เป็นนักปราชญ์คนสำคัญของไทยใน รัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ท่านได้รับการยกย่องว่าเป็นผู้รอบรู้ในวิชาภาษาไทยและ ได้ชื่อว่าเป็นข้าราชการที่จงรักภักดีต่อพระมหากษัตริย์ ทั้งยังเป็นครูที่เปี่ยมด้วยคุณธรรม อุทิศชีวิต เพื่อพัฒนาการศึกษาของชาติอีกด้วย ๓.    ลักษณะคำประพันธ์          คำนมัสการคุณานุคุณแต่ละตอนแต่งด้วยคำประพันธ์ประเภทต่างๆดังนี้          ๓.๑ อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑                อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑ เป็นฉันท์ที่นำมาแต่งคำนมัสการคุณานุคุณ มาตาปิตุคุณ และอาจริยคุณ  มีลักษณะบังคับดังแผนผังต่อไปนี้    ๓.๒ กาพย์ฉบัง ๑๖                     กาพย์ฉบัง ๑๖ เป็นกาพย์ที่นำมาแต่งคำนมัสการพระธรรมคุณและพระสังฆคุณมีลักษณะบังคับ   ดังแผนผังต่อไปนี้       ๔.    เนื้อเรื่อง                                                        คำนมัสการพระพุทธคุณ    อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑                                              องค์ใดพระสัมพุทธ              สุวิสุทธะสันดาน                                              ตัดมูลกิเลสมาร                   บ่มิหม่นมิหมองมัว                                              หนึ่งในพระทัยท่าน             ก็เบิกบานคือดอกบัว                                              ราคีบ่พันพัว                         สุวคนธะกำจร                                              องค์ใดประกอบด้วย            พระกรุณาดังสาคร                                              โปรดหมู่ประชากร              มละโอฆะกันดาร                                              ชี้ทางบรรเทาทุกข์                และชี้สุขเกษมสานต์                                              ชี้ทางพระนฤพาน                อันพ้นโศกวิโยคภัย                                             พร้อมเบญจพิธจัก-              ษุจรัสวิมลใส                                              เห็นเหตุที่ใกล้ไกล               ก็เจนจบประจักษ์จริง                                             กำจัดน้ำใจหยาบ                 สันดานบาปแห่งชายหญิง                                             สัตว์โลกได้พึ่งพิง                มละบาปบำเพ็ญบุญ                                             ลูกขอประณตน้อม              ศิรเกล้าบังคมคุณ                                             สัมพุทธการุญ-                    ยภาพนั้นนิรันดร ฯ                                                     คำนมัสการพระสังฆคุณ กาพย์ฉบัง ๑๖ สงฆ์ใดสาวกศาสดา รับปฏิบัติมา แต่องค์สมเด็จภควันต์ เห็นแจ้งจตุสัจเสร็จบรร- ลุทางที่อัน ระงับและดับทุกข์ภัย โดยเสด็จพระผู้ตรัสไตร ปัญญาผ่องใส สะอาดและปราศมัวหมอง เหินห่างทางข้าศึกปอง บ มิลำพอง ด้วยกายและวาจาใจ เป็นเนื้อนาบุญอันไพ- ศาลแด่โลกัย และเกิดพิบูลย์พูนผล สมญาเอารสทศพล มีคุณอนนต์ อเนกจะนับเหลือตรา ข้าฯ ขอนบหมู่พระศรา- พกทรงคุณา- นุคุณประดุจรำพัน ด้วยเดชบุญข้าอภิวันท์ พระไตรรัตน์อัน อุดมดิเรกนิรัติศัย จงช่วยขจัดโพยภัย อันตรายใดใด จงดับและกลับเสื่อมสูญ ฯ                                                                คำนมัสการมาตาปิตุคุณ  อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑                                                    ข้าขอนบชนกคุณ                 ชนนีเป็นเค้ามูล                                                    ผู้กอบนุกูลพูน                      ผดุงจวบเจริญวัย                                                    ฟูมฟักทะนุถนอม                 บ บำราศนิราไกล                                                    แสนยากเท่าไรไร                  บ คิดยากลำบากกาย                                                    ตรากทนระคนทุกข์               ถนอมเลี้ยง ฤ รู้วาย                                                    ปกป้องซึ่งอันตราย                จนได้รอดเป็นกายา                                                    เปรียบหนักชนกคุณ               ชนนีคือภูผา                                                    ใหญ่พื้นพสุนธรา                   ก็ บ เทียบ บ เทียมทัน                                                     เหลือที่จะแทนทด                 จะสนองคุณานันต์                                                     แท้บูชไนยอัน                        อุดมเลิศประเสริฐคุณ คำนมัสการอาจริยคุณ อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑ โอบเอื้อและเจือจุน อนุศาสน์ทุกสิ่งสรรพ์ ยัง บ ทราบก็ได้ทราบ ทั้งบุญบาปทุกสิ่งอัน ชี้แจงและแบ่งปัน ขยายอรรถให้ชัดเจน จิตมากด้วยเมตตา และกรุณา บ เอียงเอน เหมือนท่านมาแกล้งเกณฑ์ ให้ฉลาดและแหลมคม ขจัดเขลาบรรเทาโม หะจิตมืดที่งุนงม กังขา ณ อารมณ์ ก็สว่างกระจ่างใจ คุณส่วนนี้ควรนับ ถือว่าเลิศ ณ แดนไตร ควรนึกและตรึกใน จิตน้อมนิยมชม บทวิเคราะห์ คุณค่าด้านเนื้อหา ๑.     คำนมัสการพระคุณ มีเนื้อหาสำคัญคือ การสรรเสริญพระคุณของพระพุทธเจ้า ๒.   คำนมัสการพระธรรมคุณ พระธรรมคือ คือคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า ๓.    คำนมัสการพระสังฆคุณ ถ้าพรพุทธองค์ไม่ได้ทรงสถาปนาคณะสงฆ์ขึ้นหลักธรรมที่พระพุทธองค์ ทรงค้นพบย่อมสูญสิ้นไปพร้อมกับเสด็จดับขันธ์ปรินิพาน ๔.    คำนมัสการมาตาปิตุคุณ มารดาบิดาเป็นผู้มีพระคุณก่เราเพราเป็ผู้ให้กำเนิดและเลี้ยงดูเราโดยไม่หวังผลตอบแทน ๕.    คำนมัสการอาจริยคุณ เนื่องด้วยครูอาจารย์เป็นผู้มีพระคุณแก่เราเพราะเป็นผู้อบรมสั่งสอน และถ่ายทอดวิชาความรู้ให้แก่เรา คุณค่าด้านกลวิธีการแต่ง ๑.     การเลือกสรรคำเหมาะกับเนื้อเรื่อง กวีเลือกสรรถ้อยคำนำมาใช้ได้อย่างไพเราะเหมาะสม ๒.   การเลือกสรรคำที่มีเสียงเสนาะ กวีใช้ความงามและเสียงเสนาะในการอ่าน นอกเสียง โดยการใช้สัมผัสอักษรละสัมผัสสระ  ได้แก่ สัมผัส การเล่นคำ ๓.    ภาพพจน์ กวีใช้การเปรียบเทียบแบบอุปมาเพื่อให้ผู้อ่านเห็นภาพชัดเจนขึ้น               เมื่อประมวลความดีเด่นด้านเนื้อหาและวรรณศิลป์แล้ว คำนมัสการคุณานุคุณจึงถือว่ามีความครบเครื่อง ในเรื่องคุณค่าทางวรรณกรรม ควรแก่การท่องจำ เพื่อเป็ยเครื่องช่วยกำกับกาย วาจา ใจ และเตือนสติให้ทุกคน โดยเฉพาะเยาวชนไทยได้สำนึกและน้อมรำลึกถึงพระคุณของพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ บิดามารดา และครูอาจารย์  สมดังเจตนารมณ์ของพระยาศรีสุนทรโวหารผู้ประพันคำนมัสการคุณานุคุณ